รายละเอียดของรายวิชา (มคอ.๓) รายวิชา ๑๐๑ ๔๐๙ จิตวิทยาในพระไตรปิฎก

รายละเอียดของรายวิชา (มคอ.๓)

รายวิชา  ๑๐๑ ๔๐๙    จิตวิทยาในพระไตรปิฎก

ชื่อสถาบันอุดมศึกษา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

วิทยาเขต/คณะ/ภาควิชา วิทยาเขตขอนแก่น/คณะพุทธศาสตร์/สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

หมวดที่ ๑ ข้อมูลโดยทั่วไป

๑. รหัสและชื่อรายวิชา ๑๐๑  ๔๐๙  จิตวิทยาในพระไตรปิฎก         Psychology  in  Tipitaka

๒. จํานวนหน่วยกิต ๓ หน่วยกิต (๓-๐-๖)

๓. หลักสูตรและประเภทของรายวิชา พุทธศาสตรบัณฑิต  สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

๔. อาจารย์ผู้รับผิดชอบรายวิชาและอาจารย์ผู้สอน พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.

๕.ภาคการศึกษา / ชั้นปีที่เรียน ภาคการศึกษาที่ ๒ / ชั้นปีที่ ๔  (สาขาวิชาพระพุทธศาสนา)

๖.รายวิชาที่ต้องเรียนมาก่อน (Pre-requisite) (ถ้ามี) ไม่มี

๗.รายวิชาที่ต้องเรียนพร้อมกัน (Co-requisites) (ถ้ามี) ไม่มี

๘.สถานที่เรียน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย  วิทยาเขตขอนแก่น  ต.โคกสี  อ.เมือง  จ.ขอนแก่น

๙.วันที่จัดทําหรือปรับปรุงรายละเอียดของรายวิชาครั้งล่าสุด ๒  ตุลาคม  ๒๕๕๕

หมวดที่ ๒ จุดมุ่งหมายและวัตถุประสงค์

1.       ๑. จุดมุ่งหมายของรายวิชา              เพื่อให้นิสิตมีความรู้เรื่องจิตและกระบวนการทำงานของจิตตามแนวพระสูตรและพระอภิธรรมปิฎก มองเห็นความสำคัญของจิตในฐานะเป็นที่เกิดของพฤติกรรมทั้งปวง สามารถใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาควบคุมจิตตนเองได้ เข้าใจตนเองและผู้อื่นใช้ชีวิตร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข

๒. วัตถุประสงค์ในการพัฒนา/ปรับปรุงรายวิชา            ๑. เพื่อให้นิสิตรู้และเข้าใจลักษณะโครงสร้างของชีวิตแนวพุทธจิตวิทยา            ๒. เพื่อให้นิสิตรู้และเข้าใจกระบวนการทำงานของจิตและเจตสิกในฐานะเป็นจุดเกิดแห่งพฤติกรรมมนุษย์            ๓. เพื่อให้นิสิตเข้าใจหลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับจิต สามารถควบคุมจิตตนเองได้ เข้าใจผู้อื่น มีจิตเมตตาอารีพร้อมช่วยเหลือเมื่อเห็นผู้อื่นมีความทุกข์            ๔.  เพื่อฝึกฝนให้นิสิตสามารถใช้จิตวิทยาในพระไตรปิฎกเพื่อการเผยแผ่ธรรมแก่พุทธศาสนิกชนได้อย่างมีประสิทธิภาพ

หมวดที่ ๓  ลักษณะและการดำเนินการ

๑.  คำอธิบายรายวิชา               ศึกษาคำสอนเรื่องโครงสร้างพื้นฐานของชีวิต (ขันธ์ ๕ อายตนะ ๖) จิต เจตสิก และวิถีจิตตามแนวพระอภิธรรม ศึกษาพฤติกรรมของมนุษย์ตามแนวจริต ๖ อารมณ์พฤติกรรมและจิตบำบัดเชิงพุทธในพระไตรปิฎก เทคนิคการใช้จิตวิทยาเพื่อการเผยแผ่พระพุทธศาสนา

๒. จํานวนชั่วโมงที่ใช้ต่อภาคการศึกษา

บรรยาย	สอนเสริม	การฝึกปฏิบัติ/งานภาคสนาม/การฝึกงาน	การศึกษาด้วยตนเอง
การบรรยาย ๔๕ ชั่วโมง/ ภาคการศึกษา	ไม่มี	ฝึกงานภาคสนามจำนวน ๓  ชั่วโมง	การศึกษาด้วยตนเอง ๖ ชั่วโมงต่อสัปดาห์
๓. จํานวนชั่วโมงต่อสัปดาห์ที่อาจารย์ให้คําปรึกษาและแนะนําทางวิชาการแก่นิสิตเป็นรายบุคคล  - รายบุคคลคนละประมาณ ๓๐ นาที (เฉพาะนิสิตรูปที่ต้องการขอคำปรึกษา) - รายกลุ่ม กลุ่มละ ๔๐ นาที โดยประมาณ

หมวดที่ ๔ การพัฒนาการเรียนรู้ของนิสิต

๑. คุณธรรม จริยธรรม

๑.๑ คุณธรรม จริยธรรมที่ต้องพัฒนา         -   ใช้พุทธจิตวิทยาในการจัดการกับอารมณ์ที่ไม่พึงประสงค์         -   มีจิตเมตตาโอบอ้อมอารี ช่วยเหลือผู้อื่น         -   อยู่ร่วมกันกับผู้อื่นได้อย่างสันติ         -   มีสุขภาพจิตดี อารมณ์แจ่มใส

๑.๒ วิธีการสอน           - บรรยายโครงสร้างของชีวิตพร้อมกับชี้ให้เห็นถึงองค์ประกอบต่าง ๆ ของชีวิตและที่สำคัญที่สุดคือจิตซึ่งเป็นจุดกำเนิดของความสุขและทุกข์พร้อมทั้งวิธีการฝึกจิตแนวพุทธ เป็นต้น           - ให้นิสิตฝึกกิจกรรมภาคปฏิบัติโดยไปเยี่ยมและให้กำลังใจคนไข้ที่โรงพยาบาลและตามหมู่บ้านใกล้เคียงพร้อมกับรายงานผล

๑.๓ วิธีการประเมินผล           -  พฤติกรรมการเข้าเรียน การตรงต่อเวลา              -  งานที่ได้รับมอบหมาย และการเข้าร่วมกิจกรรม

๒. ความรู้

๒.๑ ความรู้ที่ต้องได้รับ             -  มีความรู้ความเข้าใจเรื่องจิต เจตสิกและโครงสร้างของชีวิตตามแนวพระพุทธศาสนา             -  มีความเข้าใจกระบวนการพัฒนาจิตตามแนวพุทธจิตวิทยา             -  มีความรู้ความเข้าใจความแตกต่างระหว่างบุคคลตามแนวจริต ๖             -   มีความเข้าใจเกี่ยวกับอารมณ์ พฤติกรรมและการทำจิตบำบัดเชิงพุทธ

๒.๒  วิธีการสอน           บรรยาย อภิปราย การถาม- ตอบ มอบหมายให้ทํางานเป็นกลุ่ม ให้นําเสนอรายงาน

๒.๓ วิธีการประเมินผล           -  ทดสอบย่อย สอบกลางภาค สอบปลายภาค ด้วยข้อสอบที่เน้นการวัดหลักการและทฤษฎี           -  ประเมินจากการออกกิจกรรมภาคสนามและนำเสนอผลงานในชั้นเรียน

๓.  ทักษะทางปัญญา

๓.๑  ทักษะทางปัญญาที่ต้องพัฒนา           -  นิสิตมีความสามารถเข้าใจเรื่องจิตตามแนวพุทธและกระบวนการทำงานของจิตอย่างเป็นระบบ คิดวิเคราะห์อย่างเป็นระบบ สามารถแก้ปัญหาในชีวิตประจำวันของตนเองและผู้อื่นได้อย่างสร้างสรรค์

๓.๓ วิธีการประเมินผล            - การทดสอบกลางภาค และทดสอบปลายภาค            - ประเมินจากรายงานและการทำกิจกรรมกลุ่ม

๔.ทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและความรับผิดชอบ

๔.๑ ทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและความรับผิดชอบที่ต้องพัฒนา             - พัฒนาทักษะในการสร้างสัมพันธภาพระหว่างผู้เรียนด้วยกัน             - พัฒนาความเป็นผู้นําและผู้ตามในการทํางานเป็นทีม             - พัฒนาการเรียนรู้ด้วยตนเอง และมีความรับผิดชอบในงานที่มอบหมาย

๔.๒ วิธีการสอน             - จัดกิจกรรมกลุ่มในการวิเคราะห์กรณีศึกษา             - มอบหมายงานกลุ่ม             - การนําเสนอรายงานกลุ่มของแต่ละกลุ่ม

๔.๓ วิธีการประเมินผล           - รายงานที่นําเสนอ พฤติกรรมการทํางานเป็นทีม

หมวดที่ ๔ แผนการสอนและการประเมินผล

๑. แผนการสอน สาขาวิชาพระพุทธศาสนา คณะพุทธศาสตร์ 

สัปดาห์ที่	หัวข้อ/รายละเอียด	จํานวนชั่วโมง	กิจกรรมการเรียน การสอน สื่อที่ใช้ (ถ้ามี)	ผู้สอน
๑	บทที่ ๑ - ความหมายของจิตวิทยาแนวพุทธและจิตวิทยาตะวันตก -  วัตถุประสงค์ของการศึกษาจิตวิทยา -  ลักษณะที่สอดคล้องกันและต่างกันระหว่างจิตวิทยาเชิงพุทธ          และจิตวิทยาตะวันตก	๓	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๒ - ๓	บทที่ ๒  โครงสร้างของชีวิต : ขันธ์ ๕              -  ลักษณะทางกายภาพ (รูปขันธ์) -  ลักษณะทางจิตใจ (นามขันธ์) -  ความสัมพันธ์ระหว่างขันธ์ต่าง ๆ (ร่างกายและจิตใจ) - ขันธ์ ๕ กับอุปาทานขันธ์ (ชีวิตที่เป็นปัญหา) -  อาหารหล่อเลี้ยงชีวิต -  ข้อสังเกตทางจิตวิทยา	๖	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๓	บทที่ ๓ โครงสร้างของชีวิต : อายตนะ ๖ -  อายตนะ ๖ ตัวรับรู้และเสพเสวยโลก -  ประเภทและระดับของการรับรู้ - ความถูกต้องและผิดพลาดของการรับรู้ -  ข้อสังเกตทางจิตวิทยา	๓	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๔ – ๕ - ๖	บทที่ ๔  จิต – เจตสิก                                       - ความหมายและการจำแนกประเภทของจิตและเจตสิก -  กระแสการทำงานของจิต(วิถีจิต) -  ขั้นตอนการทำงานของจิตแต่ละขณะ -  การแตกดับของชีวิตและจิต -  เจตสิกในฐานะผู้ปรุงแต่งจิตและเกิด-ดับร่วมกับจิต	๙	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๗ - ๘	บทที่ ๕   อริยสัจจ์ ๔  : จุดเริ่มและหัวใจจิตวิทยาพุทธ                  - ความจริงเกี่ยวกับทุกข์ : ชนิดและระดับของทุกข์ -  เหตุแห่งทุกข์ : แนวโน้มพื้นฐานแห่งชีวิต รูปแบบแห่งปฏิจจสมุปบาท -  ความสิ้นทุกข์ : ความจริงเกี่ยวกับความสุขและความสำคัญของโสมนัส  ปีติ  สุข  มุทิตา  และทุกข์ - ทางพ้นทุกข์ : อริยมรรคมีองค์ ๘  กับความสัมพันธ์ระหว่างอริยสัจจ์ ๔ และปฏิจจสมุปบาท ๑๒ -   ข้อสังเกตทางจิตวิทยา	๖	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๙ - ๑๐	บทที่ ๖  จริต ๖ กับการสร้างมนุษยสัมพันธ์เชิงพุทธ -ความหมายและประเภทของจริตในพระไตรปิฎก - เหตุเกิดของจริต -วิธีการสังเกตจริตในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา(วิสุทธิมรรค)                   - สังเกตจากอิริยาบถ                   - สังเกตจากการทำงาน                   - สังเกตจากการกิน                    - สังเกตจากการดู                  -สังเกตจากธรรมที่ประพฤติ - ประโยชน์จากการเรียนรู้จริต ๖                     -  การครองใจคน                     -  การมอบหมายงาน                     -  การอบรมสั่งสอน                    -  การติดต่อ	๖	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
๑๑ - ๑๒	บทที่ ๗ อารมณ์กับพฤติกรรมและจิตบำบัดเชิงพุทธ          -  อารมณ์คืออะไร -  ชนิดของอารมณ์ - สิ่งเร้าและกระบวนการที่ทำให้เกิดอารมณ์ - บทบาทและลักษณะของอารมณ์ที่มีผลต่อพฤติกรรม - สมถะ-วิปัสสนา:แบบฝึกและการควบคุมอารมณ์ตามแนวพุทธ -  สมถะและวิปัสสนา : หลักการและวิธีการจิตบำบัดเชิงพุทธ	๖	บรรยาย ถาม-ตอบ เปิดโอกาสให้แสดงความคิดเห็น	พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.

๑๓ – ๑๔ - ๑๕

บทที่ ๙ จิตวิทยาพระพุทธศาสนาเชิงประยุกต์ - การประยุกต์ใช้จิตวิทยาพระพุทธศาสนาเพื่อดูแลและให้กำลังใจผู้ป่วย - การใช้จิตวิทยาพระพุทธศาสนาในการสอนเยาวชน

๙

- นิสิตทุกรูปเข้าร่วมอบรมเทคนิคการใช้พุทธจิตวิทยาเพื่อการเผยแผ่  ประกอบด้วยภาคทฤษฎี และภาคปฏิบัติ โดย คณาจารย์ผู้เชี่ยวชาญ - แบ่งนิสิตออกเป็นกลุ่มออกเยี่ยมผู้ป่วยตามสถานพยาบาลและชุมชนเพื่อให้กำลังใจและให้คำแนะนำการใช้หลักธรรมในการประคองจิตยามป่วยไข้

อาจารย์และนิสิตทุกรูป

๑๖	- นิสิตร่วมอภิปรายแสดงทัศนะและรายงานผลการออกเยี่ยมและให้คำแนะนำการใช้หลักธรรมในการประคองจิตยามป่วยไข้  - สรุปเนื้อหารายวิชาในรายวิชาทั้งหมด	๓		พระมหาธานินทร์  อาทิตวโร,ดร.
	สอบวัดผลปลายภาค	๓

๒ แผนการประเมินผลการเรียนรู้

ที่	วิธีการประเมิน	สัปดาห์ที่ประเมิน	สัดส่วนของการประเมินผล
๑	สอบปลายภาค	๑๖	๖๐%
๒	วิเคราะห์กรณีศึกษา ค้นคว้า การนําเสนอรายงาน การทํางานกลุ่มและผลงาน การส่งงานตามที่มอบหมาย	ตลอดภาคการศึกษา	๒๐%
๓	การเข้าชั้นเรียน การมีส่วนร่วม อภิปราย เสนอความคิดเห็นในชั้นเรียน	ตลอดภาคการศึกษา	๒๐%

หมวดที่ ๕ ทรัพยากรประกอบการเรียนการสอน

๑. เอกสารและตําราหลัก พระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ แปล ๔๕ เล่ม (เฉพาะที่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาที่ให้ศึกษา). คัมภีร์อรรถกถาและฎีกาและคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง (เฉพาะที่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาที่ให้ศึกษา). วไลพร ภวภูตานนท์ ณ มหาสารคาม. จิตวิทยาพุทธศาสนา. กรุงเทพฯ : บริษัทเมดาร์ท จำกัด, ม.ป.ป., ๒๕๓๘. พระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตฺโต). พัฒนาชีวิตด้วยจิตวิทยาแบบยั่งยืน. กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๘. พระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตฺโต). จากจิตวิทยาสู่จิตภาวนา. กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๘. พระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตฺโต). จิตวิทยาเพื่อการพัฒนาคนตามแนวธรรมชาติ. กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๘. พระราชวิสุทธิกวี (พิจิตร ิตวณฺโณ). การพัฒนาจิต. กรุงเทพมหานคร : มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๓๖.

๒. เอกสารและข้อมูลสําคัญ ไม่มี

๓. เอกสารและข้อมูลแนะนํา พระพุทธโฆสาจารย์. วิสุทธิมรรคแปล ภาค๑-๓. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย, ๒๕๒๘. พระธรรมปิฎก(ป.อ.ปยุตฺโต). พุทธธรรม. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ระวี  ภาวิไล. อภิธรรมสำหรับคนรุ่นใหม่. กรุงเทพฯ : บริษัทธรรมสาร จำกัด, ๒๕๓๖. นิภา นิรยายน. การปรับตัวและบุคลิกภาพจิตวิทยาเพื่อการศึกษาและชีวิต. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, ๒๕๓๐. สมัคร  บุราวาส. จิตวิทยาและการทำใจทางพระพุทธศาสนา. พระนคร : คลังวิทยา, ๒๕๐๒. สุชา  จันทร์เอม. จิตวิทยาทั่วไป. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิช, ๒๕๓๓. พ.อ.ปิ่น  มุทุกันต์. พุทธวิธีครองใจคน. พระนคร : คลังวิทยา, ๒๕๑๓. พ.อ.ปิ่น  มุทุกันต์. ปาฐกถาเรื่องจิต. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖.

หมวดที่ ๖ การประเมินและปรับปรุงการดําเนินการของรายวิชา

๑. กลยุทธ์การประเมินประสิทธิผลของรายวิชาโดยนิสิต การประเมินประสิทธิผลในรายวิชานี้ ที่จัดทําโดยนิสิต ได้จัดกิจกรรมในการนําแนวคิดและความเห็นจากนิสิตได้ดังนี้ - การสนทนากลุ่มระหว่างผู้สอนและผู้เรียน - การสังเกตการณ์จากพฤติกรรมของผู้เรียน - แบบประเมินผู้สอน และแบบประเมินรายวิชา

๒. กลยุทธ์การประเมินการสอน ในการเก็บข้อมูลเพื่อประเมินการสอน ได้มีกลยุทธ์ ดังนี้ - การสังเกตการณ์สอนของผู้ร่วมทีมการสอน - ผลการสอบ /ผลงานเชิงประจักษ์

๓. การปรับปรุงการสอน หลังจากผลการประเมินการสอนในข้อ ๒ จึงมีการปรับปรุงการสอน โดยการจัดกิจกรรมในการระดมสมอง และหาข้อมูลเพิ่มเติมในการปรับปรุงการสอน ดังนี้ - สัมมนาการจัดการเรียนการสอน - การวิจัยในและนอกชั้นเรียน

๔. การดําเนินการทบทวนและการวางแผนปรับปรุงประสิทธิผลของรายวิชา จากผลการประเมิน และทวนสอบผลสัมฤทธิ์ประสิทธิผลรายวิชา ไดhมีการวางแผนการปรับปรุงการสอน และรายละเอียดวิชา เพื่อให้เกิดคุณภาพมากขึ้น ดังนี้ - ปรับปรุงรายวิชาทุก ๓ ปี หรือตามข้อเสนอแนะและผลการทวนสอบมาตรฐานผลสัมฤทธิ์ตามข้อ ๔ - เปลี่ยนหรือสลับอาจารย์ ผู้สอน เพื่อให้นิสิตมีมุมมองในเรื่องการประยุกต์ความรู้นี้กับปัญหาที่มาจากงานวิจัยของอาจารย์หรือแนวคิดใหม่ ๆ ให้สอดคล้องกับสถานการณ์ที่เป็นจริงในปัจจุบัน